Lidzbark Warmiński odwiedzałem w ostatnich dziesięciu latach kilkadziesiąt razy. Podróże i pobyt w mieście stanowiły dla mnie zawsze wielką frajdę. Tutaj m. in. zaspokajałem swoje podróżnicze pragnienia związane z urokiem „arcy-pięknej” ale też surowej Warmii. W latach 1466-1772 miasto leżało na obszarze Prus Królewskich[1], tj. – prowincji należącej do Rzeczypospolitej. W powyższym okresie było największym miastem Warmii a prawa miejskie uzyskało na początku XIV wieku (1308). Gród przechodził różne koleje losu.
Miasto wyróżnia się spośród ośrodków miejskich Warmii i Mazur znaczną liczbą nietuzinkowych zabytków sztuki architektoniczno-budowlanej (ale nie tylko), co jest prawdziwą atrakcją dla miłośników i znawców tej gałęzi wiedzy. Do naszych czasów zachowała się większa część murów obronnych miasta od strony północnej. Ponadto cztery baszty, w tym monumentalna Wysoka Brama (z przedbramiem) zwana również Ornecką. Najbardziej charakterystyczną i znaną budowlą miasta jest zamek (a właściwie zespół zamkowy), uznawany za jedną z najpiękniejszych budowli gotyckich w Polsce. Zamek wznosi się na stosunkowo małym półwyspie wytyczonym przez Łynę i wpadającą do niej Symsarnę. Przez długi okres czasu, aż do pierwszego rozbioru Polski był siedzibą biskupów oraz centralnym organem administracji biskupstwa. Dodać należy, że w zamku znajduje się siedziba Muzeum Warmińskiego, eksponującego interesujące zbiory. W Polsce, dzieje zamku oraz jego funkcje i zadania, zostały szeroko opisane w powszechnie dostępnej literaturze.
Kolejnym ważnym obiektem jest kościół parafialny (kolegiata), Świętych Apostołów Piotra i Pawła oraz Michała Archanioła z XIV w. Wielokrotnie przebudowywana fara kryje w swym wnętrzu liczne zachwycające relikty przeszłości, tj. sztuki sakralnej z okresu gotyku, renesansu i baroku. Są to prawdziwe dzieła sztuki (m. in. gotyckie kielichy, metalowe płyty nagrobne, ołtarz św. Michała Archanioła). Niedaleko Wysokiej Bramy stoi dawny kościół ewangelicki (neoromański) zaadoptowany po wojnie na cerkiew. Konstrukcja i bryła świątyni wyróżnia się wśród budowli protestanckich na Warmii. W mieście znajduje się wiele zabytkowych domów i kamieniczek z XVIII, XIX oraz z początku XX w. Niektóre z dawnych budowli zniknęły bezpowrotnie, jak choćby rozebrany przez Prusaków kościół polski zbudowany przez Marcina Kromera czy zburzony pałac biskupa Jana Stefana Wydżgi. Powyższe obiekty położone są w niedalekiej odległości od siebie, toteż odnalezienie ich nie jest barierą. Dodać należy, iż z Lidzbarkiem Warmińskim styka się wieś Pilnik, w której znajduje się jednonawowy, zbudowany na planie prostokąta, kościół barokowy Św. Krzyża z początku XVIII w., z postbarokowymi ołtarzami: głównym i dwoma bocznymi.
Osobnym rozdziałem związanym i kojarzonym z miastem jest postać Ignacego Krasickiego jednego z najwybitniejszych pisarzy polskiego oświecenia a zarazem uczestnika sławnych obiadów czwartkowych u króla Stasia (Stanisława Augusta Poniatowskiego). Jak trafnie zauważył Paul Cazin, wszystko o czym książę pisał, „znajdowało żywy oddźwięk w umysłach i sercach”.[2] ale też niosło ponadczasowe przesłanie. Ślady pobytu tego wielkiego człowieka widoczne są do dzisiaj w tym wspaniałym mieście. Dodać należy, że na obszarze przedzamcza zbudowano nowoczesny kompleks wypoczynkowo-rekreacyjny, a mianowicie nowoczesny Hotel Krasicki.[3]
Przez Lidzbark Warmiński przebiega m. in. Szlak Kopernikowski, a także Szlak Zamków Gotyckich, jak również Szlak Kajakowy wiodący Rzeką Łyną. Skoro o szlakach mowa, przypomnijmy, iż wiódł tędy szlak o nieco innym charakterze, a mianowicie szlak bojowy dywizji poznańskiej dowodzonej przez gen. Jana Henryka Dąbrowskiego (czerwiec 1807 r.). Nad miastem wznosi się Krzyżowa Góra (133 m n.p.m.), przez którą przebiega czarny szlak turystyczny. Widoczne są też ślady walk z okresu pierwszej wojny światowej. Południowo-wschodni stok góry przystosowany jest do uprawiania sportów zimowych. Z wierzchołka rozciąga się przepiękny widok na gród lidzbarski oraz płynącą w dole Łynę. Warto dodać, że nieopodal miasta na prawym brzegu Łyny (około 2 km na zachód od miasta), prawdopodobnie we wczesnej epoce żelaza zbudowano stojący do dzisiaj kurhan. Zawierał naczynia zwane popielnicami, w których składano skremowane ciała zmarłych. Obiekt zbadano w 1957 r. Po okolicy rozrzucone są różnego rodzaju bunkry.[4] Dodatkowym atutem krajobrazowym miasta jest rzeka Samsarna, której strumień wije się po dnie malowniczego wąwozu niczym rwący górski potok. Ukształtowanie terenu ma charakter pagórkowaty.
Miasto nigdy nie odzyskało dawnej świetności z czasów, kiedy leżało w granicach Prus Królewskich. Wszystkie powyższe atrakcje turystyczno-historyczne dostępne są dla zwiedzających. Kryje się tutaj wiele innych niespodzianek o jakich tu nie wspomniałem, które warto odkryć osobiście podczas spacerów. Sporo można dowiedzieć się również wędrując po tutejszych nekropoliach.
Dużą popularnością cieszą się coroczne, sierpniowe Lidzbarskie Wieczory Humoru i Satyry, znane nie tylko mieszkańcom i turystom, ale także szerokiej rzeszy telewidzów. Dość dobrze zorganizowana jest baza gastronomiczno-hotelowa. Lidzbark Warmiński liczy około 16 tysięcy mieszkańców. Jest średniej wielkości miastem województwa warmińsko-mazurskiego. W ostatnich latach ludności zaczęło ubywać. Wpływ na tendencję spadkową mają procesy migracji z miasta do większych miast i za granicę, spowodowane głównie dużym bezrobociem. Jest to problem, z którym boryka się aktualnie cała Warmia, w tym samorządy. Jest to trudne zagadnienie do rozwiązania – przy czym ma również wymiar historyczny. Współczesny Lidzbark Warmiński zachował jeszcze, m. in. dzięki staraniom magistratu, dawny urok oraz majestat emanujący na co dzień z dawnego układu urbanistycznego. Przypominającego o chlubnej przeszłości grodu. Istnieje, powszechnie dostępne, bogate piśmiennictwo opisujące dzieje Lidzbarka Warmińskiego – nie jest ono jednak w stanie oddać w pełni uroku tego miejsca, tak jak bezpośredni spacer po niepowtarzalnych lidzbarskich uliczkach i zakamarkach, najlepiej z aparatem fotograficznym.
[1] Przypomnijmy, że Prusy Królewskie obejmowały: ziemię chełmińską Pomorze Gdańskie, okolice Malborka i Elbląga oraz Warmię (Księstwo Warmińskie). Rejon ten należy do interesujących pod względem poznawczym.
[2] Cyt. za: Paul Cazin, Książę biskup warmiński Ignacy Krasicki 1735-1801, Wydawnictwo Pojezierze, Olsztyn 1986, s. 392.
[3] Działający od maja 2011 r., czterogwiazdkowy Hotel Krasicki, otrzymał w Londynie nagrodę. Została ona odebrana podczas gali rozdania nagród w dniu 18 stycznia 2012 r. w Hotelu Savoy, w Londynie. Nagrodę główną przyznano w kategorii “Best New Hotel Construction & Design”.
[4] Obiekty te stanowią pozostałości po sieci – tzw. „Trójkąta Lidzbarskiego”, budowanego od 1928 r. przez Niemców. Jego strategicznym zadaniem była m. in. ochrona Królewca od południa.
O Lidzbarku Warmińskim, specjalnie dla „sistersm”, Józek M.
